Паян, чӑваш алфавичӗ йӗркеленӗ, чӑваш ялӗсенче шкулсем уҫнӑ Иван Яковлев вилнӗ кун, унӑн Шупашкарти Наци вулавӑшӗ умӗнче вырнаҫнӑ палӑкӗ умӗнче Асӑну кунӗ иртрэнӗ. Мероприятие чӑваш халӑх поэчӗ Валери Туркай ертсе пынӑ.
Вӑл чӑваш ывӑл-хӗрӗ Иван Яковлев, Константин Иванов, Ҫеҫпӗл Мишши, Петӗр Хусанкай палӑкӗсем патне вӗсен ҫуралнӑ тата ҫут тӗнчерен уйрӑлнӑ кунӗсенче чечек ҫыххисем пырса хурсан ҫав халӑх — вилӗмсӗр тесе каланӑ.
Чечек хума республикӑн культура министрӗ Константин Яковлев, Чӑваш наци конгресӗн президенчӗ Николай Угаслов, Сӗнтӗрвӑрри епископӗ, Шупашкар епархийӗн викарийӗ Игнатий, ЧР Патшалӑх Канашӗн депутачӗ, И.Я. Яковлев ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗн ректорӗ Владимир Иванов, Чӗмпӗр облаҫӗнчи чӑвашсен наципе культура автономийӗн ертӳҫи Олег Мустаев, ЧР Профессионал писательсен союзӗн ертӳҫи, «Хыпар» хаҫат редакторӗн ҫумӗ Геннадий Максимов хутшӑннӑ.
Чӑваш Енре наци чӗлхине упрассипе ҫыхӑннӑ фильм ӳкересшӗн. Ҫавна май аукцион ирттересси пирки те пӗлтернӗ. Саккас параканӗ – Чӑвашфильм. Фильмӑн малтанхи ячӗ - "Наследие" (чӑв. "Еткерлӗх").
Фильма ӳкерме федераци тата республика хыснисенчен укҫа-тенкӗ уйӑрӗҫ. Килӗшӗвӗн малтанхи хакӗ – 2 183 344 тенкӗ. Электронлӑ аукцион чӳк уйӑхӗн 6-мӗшӗнче иртӗ.
Аукционра ҫӗнтерекенӗн фильма раштавӑн 10-мӗшӗччен ӳкерсе пӗтермелле. Унӑн хронометражӗ 30 минутран сахал мар, анчах 40 минутран ытларах мар пулмалла.
Ҫӗрпӳ районӗнчи шкулсенчи чӑваш чӗлхипме литературине вӗрентекенсем ӗнер Самар ҫӗрӗ ҫинче пулнӑ. Унта вӗсем вӑл тӑрӑхри ӗстешӗсем чӑваш чӗлхине епле вӗрентнипе паллашма кайнӑ.
«Наука и образование: сохраняя прошлое, создаем будущее» (чӑв. Аслӑлӑх тата вӗренӳ: иртнине упраса, пуласлӑха йӗркелесе) Пӗтӗм Раҫҫейри семинара ҫӗрпӳсем унччен те хутшӑннӑ. Маларах вӗсем Пензӑра, Пушкӑртстанра, Тутарстанра пулнӑ. Ҫакӑн пирки халӑхсен туслӑхӗпе паллаштаракан «ВСЕ МЫ — РОССИЯ!» (чӑв. Эпир пурте — Раҫҫей) информаци порталӗ пӗлтернӗ.
Вӗрентекенсем валли Самар хулинчи Халӑх туслӑхӗн ҫуртӗнче «Горжусь чувашским языком» (чӑв. Чӑваш чӗлхипе мухтанатӑп) ҫавра сӗтел иртнӗ.
Семинара Самар облаҫӗнчи чӑвашсен наципе культура автономийӗ тата Самар хулинчи чӑвашсен наицпе культура автономийӗ ирттерме пулӑшнӑ.
Алена Ялманова Шупашкарти пӗр чарӑну ятне тӗрӗҫ мар ҫырнине асӑрханӑ. Чӑтса тӑрайман – кун пирки «Про Город» хаҫата пӗлтернӗ.
Чӑннипе, чарӑну ячӗсене вырӑсларан чӑвашла тӗрӗс мар куҫарнине ҫынсем пӗрре мар асӑрханӑ. Хальхинче вара сӑмах «Ҫеҫпӗл» кинотеатр» общество транпорчӗн чарӑнӑвӗ пирки пырать.
Чарӑну ҫине «Ҫеҫпӗль» кинотеатр» тесе ҫырнӑ. Ун хыҫӗнчех унччен «Ҫеҫпӗл» кинотеатр пулнӑ ҫурт (унта халӗ Ҫамрӑксен театрӗ) ларать. Ҫурт ҫине ята вырӑсла та, чӑвашла та тӗрӗсех ҫырнӑ. Чарӑну ятне те ӑна пӑхса тӗрӗс ҫырасчӗ хӑть.
Молдави радиоэфирӗнче чӑваш филологӗ, литература критикӗ Атнер Хусанкай пулнӑ. Ru.sputnik.md пӗлтернӗ тӑрӑх, Атнер Петрович чӑваш халӑхӗн хӑйне евӗрлӗхӗпе паллаштарнӑ.
«Чӑвашсем — тӗрӗксенчен пуҫланса кайнӑ халӑх. Эпир Атӑлҫи тӑрӑхӗнче вырнаҫнӑ, пирӗнпе юнашар мӑкшӑсем, ҫармӑссем пурӑннӑран чӗлхемӗрте финпа угор сӑмахӗсем йышлӑ. Пӗр вӑхӑтра чӑвашсене ту ҫинчи черемиссем тесе каланӑ. 18-19-мӗш ӗмӗрӗсенче пирӗн пирки темле ӑнланмалла мар халӑх тесе шухӑшланӑ. Чӑн та, ытти тӗрӗк халӑхӗпе, калӑпӑр, тутарсемпе, казахсемпе, турккӑсемпе танлаштарсан чӑваш чӗлхи вӑйлӑ уйрӑлса тӑрать», — каласа кӑтартнӑ чӑваш филологӗ.
Тӑван халӑхӑмӑра 16-мӗш ӗмӗрте православи тӗнне йышӑнтарма пуҫланине, 19-мӗш ӗмӗрте православи кӗнекисене чӑвашла куҫарма, чиркӳре кӗлле чӑвашла ирттерме, шкулсенче чӑвашла вӗрентме тытӑнсан православи енӗпе ҫутта кӑларасси вӑй илнине пӗлтернӗ. Пирӗн хушӑмӑрта вырӑс хушамачӗллисем нумаййи ҫинчен те асӑнса хӑварнӑ.
Самара облаҫенчи Тольяттинче чӑваш чӗлхи вӗрентме пуҫланӑ. Ҫак майпа Тольятти ҫыннисем ҫеҫ мар, Жигулевск хулинче тата Ставрополь районӗнче пурӑнакансем те усӑ кураяҫҫӗ.
Вӑл тӑрӑхрисем валли йӗркелекен чӑваш чӗлхи урокне ӗнер, юпа уйӑхӗн 14-мӗшӗнче, тепӗр хутчен йӗркеленӗ.
Чӑваш чӗлхин вырсарни шкулӗ уйӑхӑн кашни иккӗмӗш тата тӑваттӑмӗш вырсарни кунӗнче, Тольяттинчи «Истоки» (чӑв. Ҫӑлкуҫсем) вулавӑшра 15 сехетре ӗҫлӗ. Вулавӑш хулари Горький урамӗнчи 42-мӗш ҫуртра вырнаҫнӑ.
Занятие Владимир Левуков чӑваш ҫыравҫи, Раҫҫейри писательсен союзӗн пайташӗ Владимир Левуков ирттерет.
Владимир Левуков пӗлтернӗ тӑрӑх, чӑваш чӗлхин клубне ҫӳрекенсем чӑвашла тӗрӗс калаҫма вӗренӗҫ, тӑван халӑх историне шӗкӗлчӗҫ.
| ЮПА | 11 |
Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
Чӑваш чӗлхи пуян ҫеҫ мар, кашни ӑнланӑва пур енчен те, ҫав хушӑрах кӗскен, пӗр сӑмахпа ҫутатса пама тӑрӑшать. Чӗлхене лайӑх пӗлменнисем, ҫынна сӑнласа парас тенӗ чухне нумай сӑмах калаҫҫӗ. Тӗслӗхрен, лутра, мӑнтӑр ӳтлӗ, начка сӑн-питлӗ тенӗ пулӗччӗҫ вӗсем Сервантес романӗнчи Санчо-Панчо пирки. Тӗрӗссипе вара чӑваш чӗлхинче ҫакӑн пек ҫынна сӑнласа паракан пӗр сӑмах пур — пӑрккамас.
Ҫакан йышши сӑмах пирӗн чӗлхере нумай. Вӗсенчен хӑшне те пулин илтетӗн те куҫ умне тӗкӗрпе кӑтартнӑ пек ҫын сӑнӗ-кӳлепи тухса тӑрать. Эпнесир — пысӑк хырӑмлӑ, такана хырӑмлӑ ҫын, ҫӳллӗшне шута хуни ҫук кунта. Лаканай — лутра та пысӑк хырӑмлӑ ҫын. Канчама — хӑйне килӗшӳсӗр тыткалакан, кӑлантай — шӑчӑ пек вӑрӑм пӳ-силлӗ, мӑран, хусканусӑр ҫын; кӳсмек — пысӑк кӳлепеллӗ арҫын, кӗнчелер — ырханкка хӗр. Пӗчӗк пӳ-силлӗ, ҫапах та нумай ҫиекен ҫынна чӑвашсем кӗмшӗк тенӗ иккен.
Севастополь хулинче Чӑваш Енри пураран чиркӳ хӑпартаҫҫӗ. Кун пирки ҫак йӗркесен авторне Чӑваш Енӗн Министрсен Кабинечӗн Крым Республикинчи тата Севастопольти пайташӗ Андрей Яковлев паян пӗлтерчӗ.
Вӑл каланӑ тӑрӑх, Севастопольти чӑвашсен наципе культура обществин хастарӗсем Гурий ҫветтуй храмӗнче пулнӑ. Чиркӗве Севастополе хӳтӗлесе пуҫ хунисене асӑнса тума пуҫланӑ.
Чиркӳ хӑпартакансемпе Севастопольти чӑвашсен «Туслӑх» фольклор ушкӑнӗ те (ӑна Мариной Громенко ертсе пырать) хутшӑннӑ. Унти чӑвашсен наципе культура обществин ертӳҫи Любовь Тавлуй чӑваш чӗлхине, наци йӑли-йӗркине упраса хӑварас тӗлӗшпе асӑннӑ тӑрӑхра туса ирттерекен ӗҫсем ҫинчен каласа кӑтартнӑ.
Чиркӗве Чӑваш Енри Роман Чернов, Николай Маркелов, Григорий Тигинов, Григорий Афанасьев, Владимир Апраксин строительсем хӑпартаҫҫӗ.
Нумаях пулмасть Элӗк районӗнчи Чӑваш Сурӑм ялӗнчи культура ҫуртӗнче тӑван халӑхӑмӑра ҫутта кӑларнӑ Иван Яковлева халалланӑ курав уҫӑлнӑ.
«Иван Яковлевич Яковлев – чӑвашсене ҫутта кӑлараканӗ» ят панӑскерпе районти вӗрентекенсем паллашнӑ.
Вырӑнти ял тӑрӑхӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, курава Чӑваш Сурӑм ял вулавӑшӗ тата таврапӗлӳ музейӗ кӗнекесенчен йӗркеленӗ. Ӑна вӗсем культура ҫурчӗн фойине вырнаҫтарнӑ.
Куравра 1928 ҫулта пичетленнӗ «Халӑха вӗрентес ӗҫ», 1958 ҫулхи «Чӑваш календарӗ», 1986 ҫулхи «Иван Яковлевич Яковлев», 1958 ҫулхи «Иван Яковлевич Яковлев — 1848-1930» тата ытти кӗнеке вырӑн тупнӑ. «Халӑха вӗрентес ӗҫ» кӗнеке Чӗмпӗр шкулне уҫнӑранпа 60 ҫул тата ӑна йӗркелекенӗн 80 ҫулхине халалланӑ. Кӑларӑма унчченхи чӑваш шрифчӗпе пичетленӗ. Курава ытти паха экспонат та пуянлатать.
Чӑваш халӑх сайчӗ ертсе пынипе йӗркеленекен Электронлӑ сӑмахсар Н.И. Ашмарин хатӗрленӗ «Чӑваш сӑмахӗсен кӗнекин» черетлӗ томӗпе пуянланчӗ. Хальхинче эпир 14-мӗш тома кӗртрӗмӗр. Унччен маларах 11,12 тата 13-мӗш тома электронлӑ варианта куҫарса вырнаҫтарнӑччӗ. Ҫапла май халь словарьти С саспаллирен пуҫласа Тӑтӑшлӑ сӑмах таран пирӗн электронлӑ сӑмахсарта паллашма май пур. Пурӗ 11 пин ытла сӑмах кӗртнӗ. Ку пӗтӗм кӗнекесене электронлӑ варианта хатӗрлесе параканӗ — Алина Иванова.
Н.И. Ашмаринӑн 17 томран тӑракан «Чӑваш сӑмахӗсен кӗнекине» эпир электронлӑ варианта Николай Ивановичӑн пысӑк юбилейӗ тӗлне куҫарса ҫитересшӗн. Ку ӗҫе кашни хутшӑнма пултарать. Пӗр кӗнекене хатӗрлесе ҫитернӗшӗн 7000 тенкӗ тӳлетпӗр. Аса илтеретпӗр, Николай Иванович Ашмарин 1870 ҫулхи юпан 4-мӗшӗнче ҫуралнӑ.
-11.7 °C